ỨNG DỤNG A.I TRONG HOẠT ĐỘNG PHÂN LOẠI TÀI LIỆU CỦA THƯ VIỆN

30/07/2025

1. Khái niệm về AI

Trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence - AI) là một ngành thuộc lĩnh vực khoa học máy tính, được hiểu là trí tuệ do con người lập trình tạo ra với một mục tiêu giúp máy tính có thể tự động hóa các hành vi thông minh như con người. Hay đó chính là trí tuệ của máy móc được tạo ra bởi con người. Trí tuệ này có thể tư duy, suy nghĩ, học hỏi… như trí tuệ con người. Nó xử lý dữ liệu ở mức rộng lớn hơn, quy mô hơn, hệ thống, khoa học và nhanh hơn so với con người.

AI đang từng bước tiến những bước tiến dài trong nhiều lĩnh vực như y tế, tài chính, giáo dục, sản xuất… Thư viện không phải là lĩnh vực đầu tiên ứng dụng AI nhưng ngày càng nhiều thư viện ứng dụng AI vào hoạt động của mình theo nhiều cách khác nhau. AI đang định hình lại bối cảnh của các thư viện và vai trò của cán bộ thư viện trong thời kỳ chuyển đổi số. Bằng việc tận dụng các công cụ và công nghệ AI, thư viện sẽ có những thay đổi tích cực trong hoạt động của mình.

2. Ứng dụng AI trong hoạt động thư viện

2.1. Ứng dụng AI vào việc xây dựng các dịch vụ hỗ trợ người dùng

AI có khả năng tác động rộng và sâu đến hoạt động thư viện và một trong những vấn đề chúng ta có thể thấy AI tác động mạnh mẽ nhất chính là dịch vụ hỗ trợ người dùng.

Thư viện có thể yêu cầu các nhà cung cấp phần mềm xây dựng các thuật toán phân tích về lịch sử tìm kiếm tài liệu, lịch sử truy cập cổng thông tin, lịch sử mượn trả tài liệu, lịch sử đọc tài liệu số, lịch sử vào ra thư viện… trên cơ sở đó để đưa ra các gợi ý, khuyến nghị, đề xuất về tài liệu, dịch vụ phù hợp với từng nhóm đối tượng bạn đọc và cá nhân hóa theo từng bạn đọc. Việc này giúp thư viện cung cấp các trải nghiệm học tập được cá nhân hóa phù hợp với nhu cầu và phong cách học tập của từng cá nhân bạn đọc...

Hiện nay rất nhiều các thư viện đã ứng dụng Chatbot trong việc hỗ trợ phản hồi người dùng 24/7. Việc triển khai Chatbot hỗ trợ AI sẽ cải thiện đáng kể trải nghiệm dịch vụ bạn đọc của thư viện. Các Chatbot này có thể xử lý trả lời các câu hỏi thường gặp, ví dụ như giờ mở cửa, tình trạng sách…

Nhiều thư viện cũng đã có hệ thống phần mềm với các tính năng email nhắc việc tự động rất hiệu quả như: hệ thống các email thông báo tự động về việc giới thiệu tài liệu mới, giới thiệu tài liệu thuộc lĩnh vực quan tâm của bạn đọc, thư thông báo quá hạn, thư thông báo chuẩn bị tài liệu thuộc chuyên đề học tập trong đề cương môn học…

Các thư viện cũng có thể đa dạng trải nghiệm cho bạn đọc hoặc tiếp cận thêm các đối tượng bạn đọc khách thông qua công nghệ chuyển đổi văn bản sang giọng nói, dịch sang nhiều ngôn ngữ khác nhau, ứng dụng tìm kiếm bằng giọng nói.

2.2. Ứng dụng AI trong phân tích, báo cáo ra quyết định của lãnh đạo thư viện

Một trong những yếu tố quan trọng của công nghệ AI chính là dữ liệu lớn (Big Data). Dữ liệu lớn được hiểu như là nhiên liệu để AI có thể vận hành. Càng nhiều dữ liệu, AI càng tăng khả năng nhận diện và đưa ra nhiều thông tin chính xác.

Với hoạt động thư viện thì việc phân tích dữ liệu tương tác giữa bạn đọc với thư viện qua các kênh như tìm kiếm, mượn trả, vào ra… có ý nghĩa quan trọng trong việc đưa ra các quyết định phát triển thư viện. Dựa vào các báo cáo phân tích đó, lãnh đạo thư viện có thể có kế hoạch phát triển tài nguyên và điều chỉnh dịch vụ đáp ứng đúng nhu cầu của bạn đọc.

Một số báo cáo mà các thư viện có thể yêu cầu các đơn vị cung cấp phần mềm đưa ra dựa trên phân tích dữ liệu như sau:

- Báo cáo về xu hướng lĩnh vực quan tâm của bạn đọc: dựa vào việc tìm kiếm của bạn đọc để tìm ra những từ khóa mà bạn đọc tìm kiếm nhiều nhất. Việc này có thể giúp thư viện xác định được xu hướng và dự đoán nhu cầu tương lai của bạn đọc, cho phép thư viện có thể đáp ứng ngay nhu cầu mới của người dùng. Trên cơ sở đó tối ưu và phát triển chính sách bổ sung tài liệu hợp lý.

- Báo cáo vào ra thư viện là một báo cáo rất quan trọng để thư viện có thể đánh giá được khu vực học tập nào bạn đọc sử dụng nhiều nhất.

- Báo cáo phản hồi đánh giá về dịch vụ thư viện cũng là cơ sở để thư viện đưa ra kế hoạch phát triển các dịch vụ đáp ứng nhu cầu người sử dụng…

2.3. Ứng dụng AI trong công tác xử lý nghiệp vụ của thư viện

Nhắc đến AI chúng ta thường liên tưởng đến Robot và thực tế rất nhiều các thư viện đã sử dụng Robot trong một số nghiệp vụ thư viện (ví dụ Robot lễ tân trong thư viện của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh).

Liệu rằng AI có thể hỗ trợ cán bộ thư viện trong các công việc xử lý nghiệp vụ thư viện như: định chủ đề, định chỉ số phân loại, tóm tắt, giới thiệu sách… thậm chí tạo ra một biểu ghi MARC 21 hay không? Trong bài viết này, tác giả có đưa ra một số ví dụ về các ứng dụng AI hỗ trợ cán bộ thư viện thực hiện công tác xử lý nghiệp vụ thư viện.

- Một số ứng dụng AI hoàn toàn hỗ trợ cán bộ thư viện để có thể tạo ra một biểu ghi MARC 21.

- Cán bộ thư viện cũng hoàn toàn có thể sử dụng một số ứng dụng để định chủ đề cho tài liệu: